De Geschiedenis van Nederlandse Windmolens

De oorsprong van Nederlandse windmolens

Hoewel windmolens niet in Nederland zijn uitgevonden, hebben de Nederlanders deze technologie tot een ongekend niveau geperfectioneerd. De eerste molens in Nederland dateren uit de late 12e eeuw en waren primitieve standerdmolens die werden gebruikt voor het malen van graan.

Door de eeuwen heen ontwikkelden Nederlandse molenbouwers steeds geavanceerdere ontwerpen om de kracht van de wind efficiënter te benutten. In de 15e en 16e eeuw kwam de Hollandse molen (ook wel bovenkruier genoemd) tot ontwikkeling, met zijn karakteristieke ronde of achtkantige vorm en draaibare kap.

De echte bloeiperiode van de Nederlandse windmolens was de 17e eeuw - de Gouden Eeuw - toen duizenden molens het landschap domineerden. Op het hoogtepunt, rond 1850, telde Nederland ongeveer 9.000 werkende windmolens. Vandaag de dag zijn er nog ongeveer 1.200 windmolens bewaard gebleven.

Types en functies van Nederlandse windmolens

Nederlandse windmolens werden voor verschillende doeleinden gebruikt, en hun ontwerp werd specifiek aangepast aan hun functie:

1. Poldermolens

Poldermolens waren van vitaal belang voor het waterbeheer en de landwinning in Nederland. Deze molens pompten water uit de lager gelegen polders naar hoger gelegen kanalen en rivieren. Zonder deze molens zou een groot deel van Nederland onder water staan.

De meest voorkomende types poldermolens zijn:

• Grondzeilers: Molens waarvan de wieken bijna tot de grond reiken
• Bovenkruiers: Molens waarbij alleen de kap draait om de wieken in de wind te zetten
• Tjaskers: Eenvoudige kleine windmolens speciaal ontworpen voor kleinschalige bemaling

Waar te zien: Kinderdijk, een UNESCO Werelderfgoed met 19 goed bewaarde poldermolens, is de perfecte plek om deze molens te bewonderen.

2. Korenmolens

Korenmolens werden gebruikt voor het malen van graan tot meel. Ze vormden het hart van veel Nederlandse dorpen en steden. De molenaars waren belangrijke figuren in de gemeenschap, en de molen was vaak een sociale ontmoetingsplaats.

Korenmolens zijn doorgaans hoger gebouwd dan poldermolens om maximaal van de wind te kunnen profiteren, en ze hebben een complexer maalwerk binnenin.

Waar te zien: De Molen van Piet in Alkmaar en De Gooyer in Amsterdam zijn prachtige voorbeelden van historische korenmolens.

3. Industriemolens

Naast water pompen en graan malen, werden windmolens in Nederland gebruikt voor tal van industriële toepassingen, waaronder:

• Houtzaagmolens: Voor het zagen van boomstammen, cruciaal voor de scheepsbouwindustrie
• Oliemolens: Voor het persen van olie uit zaden zoals lijnzaad
• Papiermolens: Voor het maken van papier uit lompen
• Verfmolens: Voor het vermalen van pigmenten voor verf
• Snuifmolens: Voor het vermalen van tabak tot snuiftabak

Waar te zien: De Zaanse Schans bij Zaandam heeft een indrukwekkende collectie industriemolens, waaronder houtzaagmolen Het Jonge Schaap en verfmolen De Kat.

De technologie achter de molens

Nederlandse windmolens zijn opmerkelijke staaltjes van technologisch vernuft. Ze bestaan uit verschillende belangrijke onderdelen:

• De kap: Het draaibare bovenste deel van de molen dat de wieken in de wind zet
• De wieken (of zeilen): De grote 'armen' die de windenergie opvangen
• De as: Verbindt de wieken met het binnenwerk en zet de draaiende beweging om in mechanische energie
• Het gevlucht: De gezamenlijke wieken
• De vang: Een houten rem die de molen kan stoppen
• Het kruiwerk: Mechanisme om de kap te draaien

Molenaars communiceerden traditioneel door de stand van de wieken. Verschillende posities hadden verschillende betekenissen, zoals vreugde (bij een geboorte of huwelijk), rouw, of een korte rustpauze.

De neergang en heropleving van de Nederlandse molen

Met de opkomst van stoommachines, en later elektriciteit en verbrandingsmotoren, nam het economische belang van windmolens af. Veel molens raakten in verval of werden gesloopt. De industriële revolutie markeerde het begin van het einde voor de werkende windmolen als fundamenteel onderdeel van de Nederlandse economie.

Gelukkig groeide in de vroege 20e eeuw het besef dat windmolens een belangrijk onderdeel zijn van het Nederlandse culturele erfgoed. In 1923 werd de Vereniging De Hollandsche Molen opgericht om molens te behouden en te beschermen. Dankzij deze en andere inspanningen zijn veel historische molens gerestaureerd en worden ze onderhouden door toegewijde vrijwillige molenaars.

Vandaag de dag dienen de meeste Nederlandse molens voornamelijk een culturele en educatieve functie, hoewel sommige nog steeds operationeel zijn. Daarnaast heeft Nederland een nieuwe relatie met windenergie ontwikkeld door de moderne windturbines die nu het landschap sieren.

Beroemde molenlocaties in Nederland

Als je de schoonheid en geschiedenis van Nederlandse windmolens wilt ervaren, zijn dit de plaatsen die je moet bezoeken:

Kinderdijk

Deze UNESCO Werelderfgoedlocatie in Zuid-Holland is de beroemdste molensite van Nederland. De 19 windmolens, gebouwd rond 1740, vormen een indrukwekkende lijn tegen de horizon en demonstreren het geavanceerde watermanagementsysteem dat de Nederlanders ontwikkelden om hun land droog te houden.

Bezoektip: Huur een fiets om de omgeving te verkennen of maak een boottocht langs de molens voor de beste fotolocaties.

Zaanse Schans

Deze openluchtmuseum-wijk in Zaandam toont het industriële erfgoed van Nederland. Hier vind je diverse types werkende industriemolens, evenals traditionele groene houten huizen, ambachtelijke winkeltjes en musea.

Bezoektip: Bezoek verfmolen De Kat om te zien hoe pigmenten traditioneel werden gemalen, of stap binnen in een van de werkende houtzaagmolens.

Schermerhorn

In de Schermer polder staan nog 11 van de originele 52 molens die werden gebruikt om deze polder droog te malen. Museummolen is geopend voor bezoekers en biedt een uitstekende kijk in het leven van een molenaarsfamilie.

Bezoektip: Bezoek het molenmuseum en klim naar de top van de molen voor een spectaculair uitzicht over de polder.

De molens van Schiedam

Schiedam staat bekend om zijn monumentale moutmolens, de hoogste traditionele windmolens ter wereld (meer dan 30 meter). Deze molens werden gebruikt in de jeneverproductie, waarvoor Schiedam beroemd was.

Bezoektip: Combineer je bezoek aan de molens met een tour door het Nationaal Jenevermuseum om het volledige verhaal te ervaren.

Nationale Molendag en andere evenementen

Elk jaar op de tweede zaterdag en zondag van mei wordt in Nederland de Nationale Molendag gehouden. Tijdens dit evenement zijn honderden molens in het hele land geopend voor bezoekers, vaak met speciale activiteiten en demonstraties.

Andere molengerelateerde evenementen zijn:

• De Kinderdijk Molenloop: Een hardloopevenement rond de molens
• Verlichte molenroute: In de wintermaanden worden sommige molens sfeervol verlicht
• Rembrandtweek in Kinderdijk: Kunstenaars schilderen de molens zoals Rembrandt dat deed

De toekomst van Nederlandse molens

Terwijl de historische windmolens worden gekoesterd als cultureel erfgoed, heeft Nederland ook een vooruitstrevende blik op windenergie. Moderne windturbines zijn een steeds belangrijker onderdeel van de Nederlandse energiemix, en offshore windparken in de Noordzee leveren steeds meer groene energie.

Er bestaat een interessante wisselwerking tussen respect voor traditie en innovatie - dezelfde pragmatische benadering van windenergie die de Nederlanders al eeuwen kenmerkt. Sommige historische molens worden zelfs aangepast om elektriciteit te produceren naast hun culturele functie.